شب‌های بی‌ستاره شهر | گزارش شهرآرانیوز از گسترش خاموش پدیده آلودگی نوری در کلانشهر مشهد

به گزارش شهرآرانیوز، خاطره مشترک خیلی از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ماست که شب‌های تابستان وقتی روی پشت‌بام رختخواب پهن می‌کردند، به فرزندانشان توصیه می‌کردند تا ستاره‌ها را بشمارند. اگرچه این خاطره در واقع ترفندی برای به خواب رفتن کودکان در دهه‌های پنجاه، شصت و حتی هفتاد بود، اما در سال‌های اخیر، شاید کمتر کسی بتواند حتی در یک شب صاف و مهتابی، ستاره‌ها را به‌وضوح قدیم ببیند. در روزگاری که ماه، یگانه پدیده نجومی در آسمان است و چشم‌انداز خیره‌کننده کهکشان راه شیری و آسمان شب را فقط در تور‌های کویرگردی می‌توان دید، انگشت اتهام همه کارشناسان به سمت پدیده‌ای به‌نام «آلودگی نوری» است که این روز‌ها بسیاری از کلانشهر‌های کشور را گرفتار کرده است. در این گزارش، پای سخن چندنفر از اساتید دانشگاه و مدیران شهری نشسته‌ایم تا راهکار‌های نجات مشهد از این چالش خاموش بررسی شود.

تهدید سلامتی تا حد سرطان!

آلودگی نوری یک شکل از اقسام متنوع آلودگی است که به روشن‌شدن بیش از حد یک محیط بر اثر نور‌های مصنوعی گفته می‌شود. حالا شاید به نظرتان برسد که پنهان ماندن آسمان شب و پدیده‌های نجومی از دید شهروندان یک کلانشهر مثل مشهد آن‌قدر‌ها هم مهم نیست، اما واقعیت این است که این مسئله تبعات بسیار وخیم‌تری برای انسان دارد.

سیداحمد مصطفوی متخصص روانپزشکی در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز می‌گوید: به‌طور کلی، تجربه محسوس شب یکی از الزامات حفظ سلامتی برای بدن انسان است. منظورمان از تجربه محسوس شب نیز آن است که ساعت فیزیولوژیک بدن بتواند درک کند که روز سپری شده و شب فرارسیده است. آن وقت است که ملاتونین و آنتی‌اکسیدان‌های ضد افسردگی و سرطان در بدن ترشح می‌شود و به‌اصطلاح بدن به حالت آرامش شبانگاهی یا همان NTP (Night-time peace) می‌رسد. حالا اگر سطح آلودگی نوری درحدی باشد که بدن نتواند تفاوت محسوس بین شب و روز را تشخیص دهد، آن وقت است که احتمال بروز افسردگی و حتی سرطان تاحد زیادی افزایش پیدا می‌کند.

بلای جان محیط‌زیست شهری

فراتر از آسیب‌های حوزه سلامت روان، معضل آلودگی نوری می‌تواند چالش‌های متعدد دیگری هم برای دستگاه بینایی و سازوکار سالم مغز ایجاد کند و علاوه بر این موارد، زیست‌بوم طبیعی شهر‌ها را نیز گرفتار مشکلات مختلف می‌کند. محمد درویش فعال حوزه محیط‌زیست در تشریح این موضوع و در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز می‌گوید: تنفس گیاهان در طول شب اتفاق می‌افتد و در این زمان است که آنها قند‌هایی را که در فرآیند فتوسنتز در طول روز ساخته‌اند، شب با اکسیژن ترکیب می‌کنند تا انرژی لازم برای رشد را فراهم کنند.

وی می‌افزاید: در شرایطی که کلانشهر‌های ما هر روز گرفتار سطح وخیم‌تری از آلودگی نوری می‌شوند، گیاه نمی‌تواند تفاوت شب و روز را تشخیص دهد در نتیجه فرآیند تنفس متوقف می‌شود و به همین دلیل ما زیاد در شهرهایمان می‌بینیم که هنوز تابستان از نیمه نگذشته، برگ درختان به‌تدریج زرد می‌شود و فرو می‌افتد. این رشد ناقص و حتی خشک‌شدن‌های ظاهراً بی‌دلیل فضای سبز شهری، همه ریشه در استفاده گسترده از نور‌های مصنوعی در سطح شهر دارد.

این فعال محیط‌زیست با تأکید بر اینکه باید معضل آلودگی نوری را خیلی جدی گرفت، تصریح کرد که درحال حاضر، خسارت‌های زیست‌محیطی ناشی از این موضوع در برخی کلانشهر‌های جهان از جمله نیویورک از سالیانه دو میلیون دلار فراتر می‌رود و بنابراین، پیش از آن‌که بلای مشابهی بر سر فضای سبز مشهد نازل شود، باید برای گنبد نوری نگران‌کننده و مخرب شب‌های مشهد چاره‌ای اندیشید.

در ادامه حتما بخوانید خاموشی سه روز در هفته برق در مشهد قطعی شد | اخطار به مراکز تجاری و بانک‌ها در صورت مصرف برق پس از پایان ساعت کاری

چند راهکار ساده برای کاهش آلودگی نوری

با درک آسیب‌های آلودگی نوری برای کلانشهرها، اکنون وقت آن است که راهکار‌های مدیریت آلودگی نوری را بررسی کنیم. مهدی یعقوبی معاون محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری مشهد با اشاره به این موضوع و در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز بیان می‌کند: آلودگی نوری در مشهد به‌صورت موردی و میدانی اندازه¬گیری می‌شود و برای این موضوع، تجهیزات پرتابل و کارشناسان فنی دخیل هستند. البته سهم بسیاراندکی از این موضوع به‌دلیل تأمین روشنایی فضا‌های شهری است و مهم‌ترین باعث و بانی آلودگی نوری در کلانشهر‌هایی مثل مشهد، استفاده از نورپردازی‌های غیراصولی و سیستم‌های روشنایی غیرحرفه‌ای است که در ویترین مغازه‌ها، فروشگاه‌ها، بازارچه‌ها، برج‌ها، مجتمع‌های تجاری و حتی تلویزیون‌های شهری به‌کار می‌رود.

وی می‌افزاید: طیف وسیعی از راهکار‌ها برای کاهش آلودگی نوری در شهر‌ها قابل تعریف است. اول اینکه شهروندان از لامپ‌های کم‌مصرف و به‌خصوص LED در کسب‌وکارشان استفاده کنند، تا حد امکان از نور آبی در شب‌ها استفاده نشود، سوی چراغ‌ها و نورافکن‌ها به سمت آسمان نباشد و البته از سنسور‌های حرکتی، تایمردار و دیمر‌ها برای سیستم‌های روشنایی استفاده شود.

به گفته وی، شهرداری هم مدت‌هاست تلاش‌های ویژه‌ای برای به‌روزرسانی سیستم روشنایی بوستان‌ها، کاهش نور‌های اضافی و تغییر سویه نورافکن‌های شهری در دستورکار داشته و حتی می‌توان در یک اقدام تعاملی، برج‌ها و ساختمان‌های سطح شهر را به ایجاد دیوار‌های سبز یا همان باغ‌های عمودی تشویق کرد تا با کاربری پوشش گیاهی در سطوح بیرونی ساختمان‌ها، اثرات نامطلوب نور‌های مصنوعی تا حد امکان کاهش پیدا کند.